Ekonomik kriz sosyal haklarımızı tehdit ediyor
Son iki yılda artan işsizlik ve hayat pahalılığı genel refah seviyesini sert şekilde aşağı düşürürken, son dönemde buna bir de sosyal hakların giderek budanması eşlik ediyor. Yoğun seçim takvimi nedeniyle ertelenen zamlar da bir bir yürürlüğe konuluyor.
Kamunun desteğiyle ücretsiz ya da düşük fiyatla sunulun mal ve hizmetlerde destekler bir bir kaldırılıyor ya da kaldırılmak isteniyor. Böylece zaten zor durumda olan vatandaşın hayat şartları daha da kötüleşiyor.
Merkezi yönetim bütçesinin 2019’da 123.7 milyar TL ile rekor açık vermesi, birçok kamu kuruluşunun yüksek miktarda zarar etmesinin faturası, vatandaşa çıkarılıyor. Yerel seçimlerde birçok yerel yönetimi kaybeden iktidarın, belediye gelirlerini azaltma adımları da, yerel hizmetlerin daha da budanmasını beraberinde getirebilir.
Bu kapsamdaki gerilemelerden bazılarını hatırlatıyoruz.
1- Yemekhane zamlarına öğrenciler tepkili
Devlet üniversitelerindeki yemekhaneler, öğrenciler için hayati önem taşıyor. Çünkü yemek fiyatları, üniversiteler arasında değişen oranlarda da olsa genel olarak piyasa fiyatlarının altında. Bu da kamu sübvansiyonu (desteği) sayesinde oluyor.
Yükseköğretim Kurulu (YÖK) verilerine göre, 2018-2019 öğretim yılında devlet üniversitelerindeki öğrenci sayısının 7 milyon 134 bin 674 olduğu düşünüldüğünde, söz konusu kamu desteği nüfusun büyük bölümünü ilgilendiriyor.
Ancak bu hak, merkezi yönetim bütçesindeki bozulmayla birlikte giderek budanıyor.
Son dönemde birçok üniversitede yemekhane ücretlerine, enflasyonun da üzerinde zamlar yapılıyor. Yemekhane zamlarının en çok ses getiren örneği, 286 bin 191 ile Türkiye’nin en çok öğrenciye sahip üniversitesi olan İstanbul Üniversitesi’nde Eylül 2018’de yemek ücreti 2,75 TL’den 3,5 TL’ye yükseltildi. Aralık sonunda ise 3,5 TL’ye üç öğün yemek hakkı, tek öğüne düşürüldü. Diğer öğünler için fiyat 18,5 TL’ye yükseltildi.
Büyük tepki üzerine rektörlük, öğün sınırlamasında geri adım atsa da, birçok üniversitede yüksek zamlar geçerliliğini koruyor.
2- GSS borcu olanlar seneye hizmet alamayacak
Genel Sağlık Sigortası (GSS) prim borcu olan yaklaşık 5 milyon vatandaş, 1 Ocak 2020 tarihi itibariyle sigortalı şekilde sağlık hizmetlerinden mahrum kaldı. Tepkiler üzerine 8 Ocak’ta hükümet geri adım attı ve yıl sonuna kadar GSS borcu olanların devlet ve üniversite hastanelerinden sağlık hizmeti alabilmesi sağlandı.
Genel Sağlık Sigortası (GSS), çalışmayan ya da herhangi bir sosyal güvencesi bulunmayan kişilerin devlet tarafından belirli bir ücret karşılığı ya da ücretsiz olarak sağlık hizmetlerinden faydalanmasını sağlıyor. GSS kapsamında ödeyeceğiniz aylık GSS primi ise gelir durumunuza göre belirleniyor.
Eğer gelir testi sonucu hane halkı ortalama geliriniz net asgari ücretin 1/3’ünden az olursa prim ödemeden yeşil kartlı olarak sağlık hizmetlerinden yararlanabilirsiniz. Eğer gelir testi sonucu gelir sonucunuz net asgari ücretin 1/3’ünden fazla olursa ya da hiç gelir testi başvurusu yapmadan genel sağlık sigortası kapsamına geçmeyi talep ederseniz bu durumda ise GSS G1 kapsamında prim ödemesi yapıyorsunuz.
3- TCDD indirim oranlarını düşürdü, fiyatlar yüzde 300 zamlandı
Gelecek yıl tren hatlarını özel şirketlere açmaya hazırlanan TCDD, Yüksek Hızlı Tren (YHT) abonman ücretlerinde uyguladığı indirim oranlarını düşürdü. Bu karar özellikle öğrenciler için bazı hatlarda yüzde 300’e varan oranlarda zam anlamına geldi.
İndirimli abonman fiyatları Ankara-Polatlı 220 TL’den 877 TL’ye (zam oranı yüzde 298) yükseldi. Aynı şekilde Ankara-Eskişehir, Ankara-Konya hattı 480 TL’den bin 687’ye (zam oranı yüzde 251), Polatlı- Eskişehir hattı 352 TL’den bin 260 TL’ye(zam oranı yüzde 257) Ankara-İstanbul hattı 2 bin 100’den 3 bin 847 TL’ye (zam oranı yüzde 83) liraya kadar yükseldi.
Ayrıca, internet ve mobil satış kanallarına uygulanan yüzde 1.5 indirim de kaldırıldı.
Business vagondan bilet alacak tüm yolculardan indirimli/ ücretsiz seyahat kartlarına bakılmaksızın business sınıf tam ücreti alınması kararlaştırıldı.
4- 65 yaş üstü emeklinin ücretsiz ulaşım hakkı tehlikede
AKP tarafından hazırlanan; emlak vergilerine, suya, çevre temizlik vergisine, konut sigortasına ve Motorlu Taşıtlar Vergisi’ne çeşitli oranlarda zam yapılmasını öngören taslak düzenlemeden 60 yaş üstü vatandaşların şehir içi seyahatlerine yönelik de kötü haber çıktı.
Belediye ve demir yollarına ait şehir içi toplu taşıma araçlarından indirimli ya da ücretsiz yararlanan 60 ve 65 yaş üstü vatandaşların mesai yoğunluğunun yaşandığı sabah ve akşam saatlerinde bilet parası ödemelerini zorunlu hale sokacak yeni bir yasa hazırlandı.
Tepkiler üzerine açıklama yapan AKP Genel Başkan Yardımcısı Mehmet Özhaseki, iki formül üzerinde çalışıldığını söyledi. İlk formüle göre yaşlılar mesai saatlerinde toplu taşımada ücretsiz haklarını kullanamayacak. Diğer formülde ise 65 yaş üstüne günde iki kez ücretsiz biniş hakkı verilmesi düşünülüyor.
Ücretsiz ulaşım, emekli maaşlarının çok düşük olduğu düşünüldüğünde 65 yaş üstü vatandaşlar için hayati önem taşıyor.
Aile, Çalışma ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı, ücretsiz ve indirimli ulaşım hakkından yararlanan emekliler için halk otobüslerine aylık ödeme yapıyor ancak belediyeler ödeme alamıyor.
5- Doğalgazda destek azaldı, fiyatlar katlandı
Son 2 yılda doğalgaza yüzde 59,32 oranında zam gelmesi vatandaşın cebini en çok yakan adımlardan biri oldu. Sadece 2019’un Ağustos ve Eylül aylarında doğalgaza toplamda yüzde 37’lik zam geldi. Kur ve doğalgaz ithalat fiyatlarında ciddi bir değişim olmamasına rağmen gelen zamlarda BOTAŞ’ın 2018’deki 2.5 milyar TL’lik zararı etkili oldu.
Avrupa’nın iki katı fiyatla doğalgaz ithal eden BOTAŞ, özellikle konutlara gazı ithalat fiyatının yüzde 50’si oranında indirimli veriyordu ancak seçimlerin de geçmesinin ardından sübvansiyonlar giderek azaltıldı. Şu an, işletme ve diğer giderler hariç ithalat maliyeti 1500 TL olan bin metreküp gaz, konutlara yaklaşık 1250 TL’den satılıyor.
KAYNAK: Sözcü
